ਟੋਪੀ ਸ਼ੁਕਲਾ…: ਦਸਵੀਂ ਕਿਸ਼ਤ

ਟੋਪੀ ਸ਼ੁਕਲਾ…: ਦਸਵੀਂ ਕਿਸ਼ਤ :

ਟੋਪੀ ਦੂਜਾ-ਪੁੱਤਰ ਸੀ। ਉਹ ਝਿੜਕਾਂ ਸੁਨਣ, ਮੁਨੀ ਬਾਬੂ ਦੇ ਲੱਥੜ ਪਾਉਣ ਤੇ ਭੈਰਵ ਦੀ ਜ਼ਿੱਦ ਅੱਗੇ ਗੋਠੇ ਟੇਕਣ ਦਾ ਆਦੀ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਉਸਨੂੰ ਕੋਈ ਝਿੜਕਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਕੀ ਕਰੇ ਜਾਂ ਕੀ ਨਾ ਕਰੇ, ਇਹ ਦੱਸਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਕਈ ਜਣਿਆ ਤੇ ਫੇਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਹੋ ਜਾਣ ਪਿੱਛੋਂ ਵੀ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਬੜੀ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਇੱਫ਼ਨ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੋਈ ਤਾਂ ਉਹ ਜਿਊਂ ਪਿਆ।...ਤੇ ਜਦੋਂ ਪਹਿਲੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਵਿਚ ਹੀ ਸਕੀਨਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪੁੱਠੇ ਹੱਥੀਂ ਲਿਆ ਤਾਂ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਪਿਆਸ ਬੁਝ ਗਈ। ਉਹ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਇੱਫ਼ਨ ਦੇ ਘਰ ਬਿਤਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਇੱਫ਼ਨ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂ ਨਾ ਹੁੰਦਾ, ਉਹ ਆ ਜਾਂਦਾ...ਇੱਫ਼ਨ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਉਲਟਦਾ-ਪਲਟਦਾ ਰਹਿੰਦਾ; ਸਕੀਨਾ ਦੀਆਂ ਝਾੜਾ ਖਾਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਸ਼ਬਨਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਪੜਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਤੇ ਇਸ ਉਪਰ ਵੀ ਸਕੀਨਾ ਦੀਆਂ ਝਿੜਕਾਂ ਸੁਣਦਾ।
ਇੱਫ਼ਨ ਦੇ ਘਰ ਉਸਦਾ ਜਾਣਾ-ਆਉਣਾ ਏਨਾ ਵਧ ਗਿਆ ਕਿ ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਮਾਰਕੀਟ, ਸਟਾਫ਼ ਕੱਲਬ, ਕੈਫ਼ੇ ਡੀ. ਫੂਸ ਤੇ ਕੈਫ਼ੇ ਅਲਫ਼ ਲੈਲਾ ਵਿਚ ਇਸ ਗੱਲ ਦੇ ਚਰਚੇ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਏ।
ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਇਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਬਸਤੀ ਹੈ; ਸ਼ਹਿਰ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੀ-ਨਵੇਕਲੀ। ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਇਹ ਵੀ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਬਹੁਮਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਹੈ। ਕਠਪੁਲੇ ਦੇ ਇਸ ਪਾਰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਹੈ ਤੇ ਕਠਪੁਲੇ ਵਿਚ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ। ਲੋਕ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਟੋਹ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ¸ ਕਿਸ ਦੀ ਬੀਵੀ ਕਿਸ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ! ਕਿਹੜਾ ਮੁੰਡਾ ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਕਿਸ ਕੁੜੀ ਉੱਤੇ ਆਸ਼ਕ ਹੈ ਤੇ ਕਿਸ ਕਿਸ ਉੱਤੇ ਆਸ਼ਕ ਹੋਣ ਦੀ ਝਾਕ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।
ਸੈਕਸ !
ਫਰਸਟੇਸ਼ਨ !
ਫੈਨਟਿਸਿਜ਼ਮ !
“ਮੌਲਾਨਾ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਇਸ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।”
“ਹਸਰਤ ਮੋਹਾਨੀ, ਲਿਆਕਤ ਅਲੀ, ਸਦਰ ਅਯੂਬ, ਲਾਲਾ ਅਮਰਨਾਥ, ਗ਼ੌਸ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਕੂਰ, ਤਲਤ ਮਹਿਮੂਦ¸ ਕਿਹੜਾ ਇੱਥੇ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਿਆ!”
“ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਇਕ ਕਲਚਰ ਦਾ ਨਾਂ ਏਂ।”
“ਮਿਜਾਜ਼ ਨੇ ਵੀ ਕਿੰਨੀ ਐਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੋਏਗੀ ਸਾਹਬ !”
“ਜਿਹੜਾ ਇੱਥੇ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਿਆ, ਉਹ ਗੰਵਾਰ ਏ।”
“ਇੱਥੇ ਤਾਂ ਬਿਹਾਰੀ ਵੀ ਬੰਦੇ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਐ।”
“ਨਰਗਿਸ ਸਾਲੀ ਨੂੰ ਦੇਖੋ...ਰਾਜਕਪੂਰ ਤੋਂ ਛੁੱਟੀ ਤੇ ਸੁਨੀਲ ਦੱਤ ਨਾਲ ਜਾ ਫਸੀ।”
“ਟੋਪੀ ਨੇ ਵੀ ਕੀ ਹੱਥ ਮਾਰਿਐ...!”
“ਕੀ ਜ਼ਮਾਨਾ ਆ ਗਿਐ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਕੁੜੀਆਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨਾਲ ਧੜਾਧੜ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਰਹੀਆਂ ਨੇ!”
“ਬਰਕ (ਆਸਮਾਨੀ ਬਿਜਲੀ) ਡਿੱਗਦੀ ਏ ਵਿਚਾਰੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾ 'ਤੇ ਤਾਂ।”
“ਟੋਪੀ ਨਾਲੋਂ ਚੰਗਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਏ ਬਈ। ਚਲੋ ਅਜ਼ਾਨ ਹੋ ਗਈ।”
ਇੱਫ਼ਨ ਨੇ ਸੁਣੀ-ਅਣਸੁਣੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ; ਸਕੀਨਾ ਟੋਪੀ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਪਿਕਚਰ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਈ; ਟੋਪੀ ਸੁੰਨਮੁੰਨ ਜਿਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਜਦੋਂ ਉਸ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਨਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਬੋਲਿਆ¸
“ਭਾਈ ਸ਼੍ਰੀ, ਇਹ ਸਾਡੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਤਾਂ ਬੜੀ ਘਟੀਆ ਜਗ੍ਹਾ ਨਿਕਲੀ।”
“ਕਿਉਂ?”
“ਮੈਂ ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਕਰਾਂਗਾ।”
“ਕਿਉਂ? ਕੀ ਤੂੰ ਸਕੀਨਾ ਨਾਲ ਫਸ ਗਿਐਂ?”
“ਇਹ ਕਾਲੀਚਰਣ ਈ ਰਹਿ ਗਿਐ, ਮੇਰੇ ਲਈ।”
“ਅੰਕਲ ਟੋਪੀ ਤੁਸੀਂ...” ਸ਼ਬਨਮ ਬੋਲੀ।
“ਖਵਰਦਾਰ ਜੇ ਫ਼ੇਰ ਮੈਨੂੰ ਟੋਪੀ ਕਿਹਾ!”
“ਟੋਪੀ, ਖ਼ੁਦਾ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਮੇਰੀ ਬੱਚੀ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਨਾ ਵਿਗਾੜ।” ਸਕੀਨਾ ਬੋਲੀ।
“ਤੁਹਾਡੇ ਖੁਦਾ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਮੈਂ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਿਉਂ ਕਰਾਂ?” ਟੋਪੀ ਨੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ, “ਉਂ-ਵੀ, ਉਸਨੂੰ ਮੈਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਐ।”
“ਅੰਕਲ ਟੋਪੀ ਹਿੰਦੂ ਨੇ।” ਸ਼ਬਨਮ ਨੇ ਤਾੜੀ ਵਜਾ ਕੇ ਇੰਜ ਕਿਹਾ ਜਿਵੇਂ ਹਿੰਦੂ ਹੋਣਾ ਕੋਈ ਬੇਵਕੂਫ਼ੀ ਹੋਏ।
“ਤੈਨੂੰ ਕਿਸ ਨੇ ਦੱਸਿਐ...?”
“ਅੱਜ ਸਕੂਲੇ ਮੇਰੀ ਇਕ ਫਰੈਂਡ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ, ਕਿ ਅੰਮੀ ਟੋਪੀ ਨਾਲ ਫਸ ਗਈ ਏ। ਤੇ ਟੋਪੀ ਅੰਕਲ ਹਿੰਦੂ ਨੇ।” ਸ਼ਬਨਮ ਨੇ ਫੇਰ ਤਾੜੀ ਵਜਾਈ। “ਤੁਸੀਂ ਹਿੰਦੂ ਓ...।” ਉਸਨੇ ਫੇਰ ਗਾਲ੍ਹ ਕੱਢੀ।
ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਚੁੱਪ ਵਰਤ ਗਈ; ਟੋਪੀ ਦਾ ਮੂੰਹ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਲਾਲ ਹੋ ਗਿਆ;  ਇੱਫ਼ਨ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਿਆ; ਸਕੀਨਾ ਹੱਸ ਪਈ।
“ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਬਦਨਾਮ ਕਰਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ।” ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, “ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਟੋਪੀ ਦਾ ਦਿਮਾਗ ਚੜ੍ਹ ਜਾਏਗਾ, ਕਿਸੇ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਇਸ਼ਕ ਲੜਾ ਬੈਠੇਗਾ ਤੇ ਜੁੱਤੀਆਂ ਖਾਏਗਾ।”
“ਅੱਜ ਰੱਖੜੀ ਐ, ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਰੱਖੜੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੰਦੇ?”
“ਰੱਖੜੀ...!”
ਮਹੇਸ਼ ! ਰਮੇਸ਼ !!
ਰੱਖੜੀ...!
“ਮੈਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਰੱਖੜੀ ਨਹੀਂ ਬੰਨ੍ਹਦੀ।”
“ਸ਼੍ਰੀ ਮਤੀ ਜਰਗਾਮ, ਰੱਖੜੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਈ ਬੰਨ੍ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਏ।”
“ਮੇਰੇ ਮੀਆਂ ਦਾ ਨਾਂ ਵਿਗਾੜਿਆ ਤਾਂ ਮਾਰ ਸੁੱਟਾਂਗੀ।”
“ਅੰਕਲ ਹਿੰਦੂ ਨੇ।” ਸ਼ਬਨਮ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗੁੱਡੀਆ ਦੇ ਕੰਨ ਵਿਚ ਕਿਹਾ।
“ਪ੍ਰੰਤੂ...”
“ਰਹਿਣ ਦੇ ਆਪਣਾ ਪਰੰਤੂ-ਅਰੰਤੂ।” ਸਕੀਨਾ ਹਿਰਖ ਗਈ। “ਕੀ ਇਸ ਲਈ ਰੱਖੜੀ ਬੰਨ੍ਹਾਂ ਕਿ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਕਲਜੀਭੀਏ ਮੈਨੂੰ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਬਦਨਾਮ ਕਰ ਰਹੇ ਨੇ? ਮੈਂ ਹਰ ਸਾਲ ਇਕ ਰੱਖੜੀ ਖ਼ਰੀਦ ਕੇ ਨਾਲੀ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਦੇਂਦੀ ਆਂ।”
“...ਤੇ ਇਹ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੀ ਆਂ ਕਿ ਮਹੇਸ਼ ਨੇ ਮੇਰੀ ਹਿਫ਼ਾਜਤ ਕੀਤੀ ਤੇ ਰਮੇਸ਼ ਸਫ਼ਰ ਕਰਕੇ ਰੱਖੜੀ ਬੰਨਾਉਣ ਆਉਂਦਾ ਰਿਹਾ...।” ਇੱਫ਼ਨ ਨੇ ਕਿਹਾ।
“ਹਾਂ, ਪਰ ਮੈਂ ਇਹ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲੀ ਕਿ ਅੱਬਾ ਦੀ ਈਰਾਨੀ ਟੋਪੀ ਨਾਲੀ ਵਿਚ ਪਈ ਸੀ।”
“ਓਅ, ਤਾਂ ਕੀ ਮੈਂ ਸੁੱਟੀ ਸੀ, ਅੱਬਾ ਦੀ ਟੋਪੀ ਨਾਲੀ 'ਚ?” ਟੋਪੀ ਵੀ ਹਿਰਖ ਗਿਆ।
“ਚੁੱਪ...ਤੂੰ ਵੀ ਹਿੰਦੂ ਏਂ।”
“ਤੋ ਫ਼ੇਰ, ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਨਾਲੀ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਦਿਓ; ਮੈਂ ਵੀ ਤਾਂ ਟੋਪੀ ਆਂ...ਹਿਸਾਬ ਬਰਾਬਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।”
ਸਕੀਨਾ ਉੱਥੋਂ ਉਠ ਗਈ। ਇੱਫ਼ਨ ਇਕ ਕਿਤਾਬ ਉਲਟਣ-ਪਲਟਣ ਲੱਗਿਆ। ਟੋਪੀ ਲੰਮੇ-ਲੰਮੇ ਸਾਹ ਲੈਣ ਲੱਗ ਪਿਆ...'ਇਹ ਮੁਸਲਮਾਨ ਇਸ ਕਾਬਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਕਿ ਕੋਈ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਲਾਵੇ।'
“ਭਾਈ ਸ਼੍ਰੀ, ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਏਸ ਬੀਵੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚਲੇ ਜਾਓ।”
ਇੱਫ਼ਨ ਨੇ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਇਹ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਟੋਪੀ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਕੋਈ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਲੋਕ ਏਨਾ ਬੁਰਾ ਨਾ ਮੰਨਦੇ।
ਫੇਰ ਉਹੀ ਹਿੰਦੂ !
ਕੀ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਇੰਜ ਹੀ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦਾ ਰਹੇਗਾ? ਟੋਪੀ ਤੂੰ ਹਿੰਦੂ ਕਿਉਂ ਏਂ...ਜਾਂ ਫੇਰ ਮੈਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਿਉਂ ਆਂ?
ਕਿਉਂ?' ਇਹ ਵੀ ਕਿੰਨਾ ਅਜੀਬ ਸ਼ਬਦ ਹੈ; ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜਵਾਬ ਦੇਣ 'ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ...ਪਰ ਜੇ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਜਵਾਬ ਹੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਫੇਰ?...ਫੇਰ, ਉਹ ਕੀ ਕਰੇ?
ਇੱਫ਼ਨ ਨੇ ਕਿਤਾਬ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ।
“ਤੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦਾ ਏਂ; ਸਕੀਨਾ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਤੋਂ ਘਿਣ ਆਉਂਦੀ ਏ। ਮੈਂ...ਮੈਂ ਡਰਦਾ ਆਂ ਸ਼ਾਇਦ। ਸਾਡਾ ਅੰਜਾਮ ਕੀ ਹੋਏਗਾ ਬਲਭਦਰ? ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਦਾ ਡਰ, ਤੇਰੇ ਤੇ ਸਕੀਨਾ ਦੇ ਦਿਲ ਦੀ ਨਫ਼ਰਤ...ਕੀ ਇਹ ਏਨੀਆਂ ਅੱਟਲ ਸੱਚਾਈਆਂ ਨੇ ਕਿ ਬਦਲੀਆਂ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ? ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਟੀਚਰ ਕੱਲ੍ਹ ਕੀ ਪੜ੍ਹਾਏਗਾ? ਉਹ ਇਸ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਕਿੰਜ ਬਿਆਨ ਕਰੇਗਾ ਕਿ ਮੈਂ ਤੈਥੋਂ ਡਰਦਾ ਸਾਂ ਤੇ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦਾ ਸੈਂ? ਫੇਰ ਵੀ ਅਸੀਂ ਦੋਸਤ ਸਾਂ? ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਮਾਰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ; ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਕਤਲ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ? ਉਹ ਕੀ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਸਾਨੂੰ ਰੋਕ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਮੈਂ ਹਿਸਟਰੀ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਾ ਸਕਦਾ; ਮੈਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦਿਆਂਗਾ।”
“ਇਹ ਕੋਈ ਬਹੁਤੀ ਅੱਕਲਮੰਦੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰੋਗੇ।”
“ਮਗਰ...”
“ਭਾਈ ਸ਼੍ਰੀ!” ਟੋਪੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਟੋਕਿਆ, “ਅੱਕਲਮੰਦੀ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਟੋਕਿਆ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ?”
ਇੱਫ਼ਨ ਮੁਸਕੁਰਾ ਪਿਆ।
ਦੋਵੇਂ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਏ। ਹੁਣ ਕੁਝ ਕਹਿਣ-ਸੁਨਣ ਦੀ ਕੋਈ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਹੀ। ਇੱਫ਼ਨ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਆਪਣੇ ਡਰ ਉੱਤੇ ਸ਼ੱਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਟੋਪੀ ਆਪਣੀ ਨਫ਼ਰਤ ਉੱਤੇ ਖਿਝ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੋਸਤੀ ਝੂਠੀ ਹੈ ਜਾਂ ਡਰ? ਦੋਸਤੀ ਝੂਠੀ ਹੈ ਜਾਂ ਨਫ਼ਰਤ?...
“ਪਰ ਫੇਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀਆਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀਆਂ?” ਇੱਫ਼ਨ ਨੇ ਇੰਜ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਖਾਸੀ ਦੇਰ ਤੋਂ ਹਿੰਦੂ-ਮੁਸਲਮ ਸਮੱਸਿਆ ਉੱਤੇ ਬਹਿਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਣ।
“ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਚੋਰ ਐ।” ਟੋਪੀ ਨੇ ਕਿਹਾ।
“ਕਿਹੜਾ ਚੋਰ ਐ?”
“ਇਹ ਚੋਰ ਐ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਨਵਾਇਆ ਐ...ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕੀ ਹੱਕ ਐ? ਭਾਈ ਸ਼੍ਰੀ ਹਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੇ ਦਿਲ ਦੀ ਇਕ ਖਿੜਕੀ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੱਲ ਖੁੱਲ੍ਹਦੀ ਐ।”
“ਫੇਰ ਮੈਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਗਿਆ?”
ਟੋਪੀ ਕੋਲ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹਾਂ, ਫੇਰ ਇਹ ਇੱਫ਼ਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਗਿਆ? ਚਾਰ, ਸਾਢੇ ਚਾਰ ਕਰੋੜ ਮੁਸਲਮਾਨ ਇੱਥੇ ਕੀ ਕਰ ਰਹੇ ਨੇ? ਮੇਰਾ ਗੁਆਂਢੀ ਕਬੀਰ ਮੁਹੰਮਦ ਨਵਾਂ ਘਰ ਕਿਉਂ ਬਨਵਾ ਰਿਹਾ ਹੈ?
“ਪ੍ਰੰਤੂ ਮੁਸਲਮਾਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਹਾਕੀ ਦੀ ਟੀਮ ਦੇ ਜਿੱਤਣ 'ਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਕਿਉਂ ਮਨਾਉਂਦੇ ਨੇ?”
“ਇਹ ਸਵਾਲ ਇੰਜ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਏ ਕਿ ਹਿੰਦੂਸਤਾਨ ਦੀ ਹਾਕੀ-ਟੀਮ ਵਿਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਲਏ ਜਾ ਰਹੇ? ਕੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਾਕੀ ਖੇਡਣੀ ਭੁੱਲ ਗਏ ਨੇ?”
“ਨਹੀਂ! ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਡਰ ਰਹਿੰਦੈ ਕਿ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਰਲ ਜਾਣਗੇ।”
ਡਰ !
ਤਾਂ ਇਹ ਡਰ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਹੈ? ਉਦਾਸੀ ਹੋਰ ਵਧ ਗਈ। ਹਨੇਰਾ ਹੋਰ ਗੂੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਹ ਡਰ ਆਖ਼ਰ ਕਿੱਥੇ ਕਿੱਥੇ ਹੈ? ਕੀ ਇਸ ਡਰ ਤੋਂ ਖਹਿੜਾ ਛੁਡਾਉਣ ਦਾ ਕੋਈ ਰੱਸਤਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਨਹੀਂ...?
“ਪਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਇਹ ਕਿੰਜ ਸਾਬਤ ਕਰਨਗੇ ਕਿ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਰਲਣਗੇ... ਜੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਖਿਡਾਇਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਏਗਾ?”
“ਕਿੰਤੂ ਮੁਸਲਮਾਨਾ ਦੀ ਵਫ਼ਾਦਰੀ ਪਰਖਣ ਲਈ ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਗੋਲਡ ਮੈਡਲ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਨਾ ਗੰਵਾਅ ਸਕਦੇ?”
“ਅਗਰ ਕੋਈ ਹੋਰ ਤਰੀਕਾ ਹੋਏ ਤਾਂ ਉਹ ਦੱਸ ਦੇਅ?”
“ਫ਼ਰਜ਼ ਕਰੋ ਹਾਕੀ ਨਹੀਂ ਯੁੱਧ ਛਿੜ ਗਿਆ ਐ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੀ ਵਫ਼ਾਦਰੀ ਪਰਖਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਭੇਜ ਦੇਈਏ ਤੇ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਰਲ ਜਾਣ ਤਾਂ ਇਹ ਇਮਤਿਹਾਨ ਕਿਸ ਨੂੰ ਮਹਿੰਗਾ ਪਵੇਗਾ?”
ਆਪਣੀ ਇਸ ਦਲੀਲ ਨੇ ਟੋਪੀ ਦਾ ਦਿਲ ਖੁਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ¸ ਇਹ ਸ਼ੱਕ ਹੀ ਠੀਕ ਹੈ; ਇਹ ਨਫ਼ਰਤ ਹੀ ਠੀਕ ਹੈ। ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਇਹੋ ਹੁੰਦਾ ਏ ਨਾ ਕਿ ਦੰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ...ਸੌ, ਦੋ-ਸੌ ਆਦਮੀ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਨੇ।...
“ਸੌ-ਦੋ-ਸੌ ਆਦਮੀਆਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਖਾਤਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ 'ਚ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦੇ।”
“ਫੇਰ?”
“ਫ਼ੇਰ ਕੀ? ਮੈਂ ਕੋਈ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਠੇਕਾ ਲਿਆ ਹੋਇਐ ਕੋਈ?”
ਟੋਪੀ ਹਿਰਖ ਗਿਆ। ਉਹ ਇੱਫ਼ਨ ਉੱਤੇ ਹਿਰਖਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਜੇ ਉਹ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ ਵੀ ਪੈਦਾ ਨਾ ਹੁੰਦੇ।...
ਸਵਾਲ ਸਾਡਾ ਪਿੱਛਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ। ਮਨੁੱਖ ਮੌਤ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤ ਸਕਦਾ। ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਸਵਾਲ ਪਿੱਛੇ ਪਿਆ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।...
“ਜੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਏਨੇ ਈ ਬੁਰੇ ਨੇ, ਤਾਂ ਤੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਨ ਕਿਉਂ ਆ ਵੜਿਆ ਏਂ?” ਇੱਫ਼ਨ ਨੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ।
“'ਇਹ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਪਿਓ ਦੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਐ?” ਟੋਪੀ ਨੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ, “ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਜਿਹੜੀ ਏਡ ਦਿੰਦੀ ਐ, ਕੀ ਉਸ ਵਿਚ ਸਾਡਾ ਪੈਸਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ? ਸਾਰੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਗੱਦਾਰ ਐ।”
“ਹਾਂ,” ਸਕੀਨਾ ਵੀ ਆ ਗਈ, “ਮੇਰੇ ਅੱਬਾ ਵੀ ਗੱਦਾਰ ਸਨ?”
“ਤੁਸੀਂ ਹਰ ਗੱਲ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਅੱਬਾ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਘਸੀਟ ਲਿਆਉਂਦੇ ਓ? ਅੱਬਾ ਨਾ ਹੋਏ ਰਾਮ ਨਾਮ ਹੋ ਗਏ! ਜਿੱਥੇ ਦੇਖੋ ਉੱਥੇ ਈ ਮੌਜੂਦ...। ਦੰਗਿਆਂ ਵਿਚ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਅੱਬਾ ਮਾਰੇ ਗਏ ਨੇ।” ਉਹ ਵਰ੍ਹ ਗਿਆ¸ ਫੇਰ ਘਬਰਾ ਗਿਆ ਤੇ, “ਸੌਰੀ ਭਾਬੀ ਜੀ!” ਕਹਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਕਾਹਲ ਨਾਲ ਉੱਠਿਆ ਤੇ ਚਲਾ ਗਿਆ।
ਜਾਣ ਵੇਲੇ ਉਹ ਸ਼ਬਨਮ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨਾ ਵੀ ਭੁੱਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਹੁੰਦਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ਬਨਮ ਦੀ ਪੱਪੀ ਲੈਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਛੇਤੀ ਛੇਤੀ ਆਪਣੀ ਗਲ੍ਹ ਪੁੰਝ ਲੈਂਦੀ ਸੀ ਕਿ ਕਿਤੇ ਟੋਪੀ ਦੇ ਰੰਗ ਦਾ ਧੱਬਾ ਨਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਹੋਏ।
“ਅੰਕਲ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ?” ਸ਼ਬਨਮ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਉਹ ਪਾਗ਼ਲ ਹੋ ਗਿਐ।”
ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਸ਼ਬਨਮ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਹੇਲੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਦੱਸ ਦਿੱਤੀ ਕਿ 'ਅੰਮੀ ਕਹਿੰਦੀ ਏ, ਟੋਪੀ ਅੰਕਲ ਪਾਗਲ ਹੋ ਗਿਐ।'
ਸਹੇਲੀਆਂ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਆਪੋ-ਆਪਣੀਆਂ ਅੰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾ ਦੱਸੀ...ਤੇ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਚਰਖ਼ਾ, ਫੇਰ ਚੱਲ ਪਿਆ।
    --- --- ---