ਟੋਪੀ ਸ਼ੁਕਲਾ…: ਅੱਠਵੀਂ ਕਿਸ਼ਤ :ਟੋਪੀ ਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ! ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਹੈਰਾਨੀ ਵਿਚ ਪਾ ਦਵੇ...ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਟੋਪੀ ਨੂੰ ਜਨਸੰਘੀ ਬਣਦਿਆਂ ਦੇਖਿਆ ਸੀ। ਫੇਰ ਉਹ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਕੀ ਕਰਨ ਆ ਵੜਿਆ, ਜਿਹੜਾ ਮੁਸਲਿਮ ਸੰਪਰਦਾਇਕਤਾ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਹੈ?
ਜੇ ਮੈਂ ਸਿਰਫ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਟਾਲ ਦੇਂਦਾ। ਪਰ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਕ ਜੀਵਨੀ ਸੁਣਾਅ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਟੋਪੀ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਸਿਰਫ ਇਸ ਲਈ ਆਇਆ ਕਿ ਉਹ ਇਹ ਦੇਖ ਸਕੇ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨੌਜਵਾਨ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਦੇਖਦੇ ਨੇ?
ਦੇਖੋ, ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਸੁਪਨੇ ਸਿਰਫ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ...ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸੁਪਨੇ, ਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਤੇ ਬੁੱਢਿਆਂ ਦੇ ਸੁਪਨੇ। ਫੇਰ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੀ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਿਆ...ਤੇ ਫੇਰ ਤਾਂ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਘਪਲਾ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੇ ਸੁਪਨੇ, ਪੁੱਤਰਾਂ-ਧੀਆਂ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਪਿਤਾ ਸ਼੍ਰੀ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਨੇ ਤੇ ਪੁੱਤਰ ਕਮਿਉਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਹੋਲ-ਟਾਈਮਰ ਬਣ ਕੇ ਬੈਠ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਰਫ ਇਹੀ ਘਪਲਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਬਰਸਾਤੀ ਕੀਟ-ਪਤੰਗਾਂ ਵਾਂਗ ਭਾਂਤ-ਭਾਂਤ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਨਿਕਲ ਆਏ। ਕਲਰਕਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨੇ; ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨੇ; ਮਿੱਲ ਮਾਲਕਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨੇ; ਫ਼ਿਲਮ ਸਟਾਰਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨੇ; ਹਿੰਦੀ ਸੁਪਨੇ; ਉਰਦੂ ਸੁਪਨੇ; ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੁਪਨੇ...ਸਾਰਾ ਦੇਸ਼ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੀ ਦਲਦਲ ਵਿਚ ਧਸ ਗਿਆ। ਬੱਚਿਆਂ, ਬੁੱਢਿਆਂ ਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾ ਦੇ ਸੁਪਨੇ¸ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੀ ਇਸ ਭੀੜ ਵਿਚ ਰੁਲ ਗਏ। ਹਿੰਦੂ ਬੱਚਿਆਂ, ਹਿੰਦੂ ਬੁੱਢਿਆਂ ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨੇ; ਮੁਸਲਮਾਨ ਬੱਚਿਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਬੁੱਢਿਆਂ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੇ ਹੋ ਗਏ। ਸੁਪਨੇ ਬੰਗਾਲੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਉਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸੀ ਬਣ ਗਏ।
ਰਾਜਨੀਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਸਿਰਫ ਇਹ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇਕ ਦਿਨ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਨਾਲੋਂ ਇਕ ਟੁਕੜਾ ਵੱਖ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਉਸਦਾ ਨਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪੈ ਗਿਆ। ਜੇ ਸਿਰਫ ਏਨਾ ਹੀ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਘਬਰਾਉਣ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਾ ਹੁੰਦੀ। ਪਰ ਸੁਪਨੇ ਉਲਝ ਗਏ ਤੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਦੇ ਹੱਥ ਪੈਰ ਕੱਟੇ ਗਏ। ਸੁਪਨੇ ਦੇਖਣਾ ਵਿਅਕਤੀ, ਦੇਸ਼ ਤੇ ਉਮਰ ਦਾ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਵਿਅਕਤੀ ਸੁਪਨੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਦਾ। ਜਾਗ-ਜਾਗ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੁਖਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ ਹਨ...ਰਹੀ ਉਮਰ, ਤਾਂ ਉਹ ਸੁਪਨੇ ਦੇਖਣਾ ਭੁੱਲ ਗਈ...
ਆਖ਼ਰ ਕੋਈ ਕਿਸ ਹੌਸਲੇ 'ਤੇ ਸੁਪਨੇ ਦੇਖੇ!
ਪਰ ਦੁਖਾਂਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੇ ਇਸ ਦੁਖਾਂਤ ਦਾ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਆਪਣੇ ਖ਼ਿਆਲ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਸੁਪਨਾ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਨ।
ਇਸ ਲਈ ਟੋਪੀ ਵੀ ਸੁਪਨਾ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹੋਇਆ ਇਹ ਕਿ ਇਕ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਮਿਲਣ ਦਾ ਕਿੱਸਾ ਸੀ। ਟੋਪੀ ਵੀ ਉਮੀਦਵਾਰ ਸੀ। ਪਰ ਉਹ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਇਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨੂੰ ਮਿਲ ਗਿਆ! ਉਹ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮੁੰਡਾ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰ-ਵੁਸ਼ਿਆਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਦੇਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਉਸਦਾ ਕੋਈ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਰ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਇਕ ਦੋਸਤ (ਜਿਹੜੇ ਜਨਸੰਘੀ ਸਨ) ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਨ। ਰਾਜਨੀਤੀ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਹੈ, ਦੋਸਤੀ ਆਪਣੀ ਥਾਂ। ਉਹ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਉਸ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਸਤ ਸੌ ਬਾਈ ਹਿੰਦੂ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਜਦੋਂ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਇਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਟੋਪੀ ਨੂੰ ਬੜਾ ਗੁੱਸਾ ਆਇਆ...ਤੇ ਉਹ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਤੋਂ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਸਦੀ ਚੇਤਨਾ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਇਹ ਸਵਾਲ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣ ਜਾਣ ਪਿੱਛੋਂ ਇੱਥੇ ਕਿਸੇ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਸੀ?
ਤੇ ਤੀਜੀ ਗੱਲ ਇਹ ਕਿ ਉਹ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨੌਜਵਾਨ ਕਿਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੋਚਦਾ ਹੈ; ਕਿਸ ਰੰਗ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਦੇਖਦਾ ਹੈ?
ਪਰ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਆ ਕੇ ਉਹ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਫਸ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸਦਾ ਸਾਰਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਧਰਿਆ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਸਰਦਾਰ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਹਾਮਿਦ ਰਿਜ਼ਵੀ, ਇਕਤਦਾਰ ਆਲਮ, ਕੇ.ਪੀ.ਸਿੰਘ...ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਤੇ ਸਿੱਖ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦਾ ਇਹ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਗਰੁੱਪ, ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਵਿਚ ਇਕ ਹੋਰ ਹੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲੜ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਐਸ.ਐਫ. ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਸਨ।
ਮੁਨੀ ਬਾਬੂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਉਣ ਵੇਲੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉੱਥੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ। ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਕਿਆ।
ਉਹ, ਉਸ ਇਕਤਿਦਾਰ ਆਲਮ ਦਾ ਮੂੰਹ ਕਿਵੇਂ ਬੰਦਾ ਕਰਦਾ...ਜਿਹੜਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਓਡਾ ਵੱਡਾ ਵਿਰੋਧੀ ਹੀ ਸੀ, ਜਿਡਾ ਕਿ ਖ਼ੁਦ ਟੋਪੀ...! ਉਹ ਉਸ ਹਾਮਿਦ ਰਿਜਵੀ ਨੂੰ ਕਿੰਜ ਭਜਾ ਦਿੰਦਾ...ਜਿਸਨੂੰ ਕੁਝ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੇ ਇਸ ਲਈ ਕੁੱਟਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇਹ ਮੰਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮੁਸ਼ਾਇਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਕਵੀ-ਸੰਮੇਲਨ ਵੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ !...ਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਵੱਲੋਂ 'ਲੈਕਚਰ-ਆਨ-ਇਸਲਾਮ' ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹੋਰਨਾਂ ਧਰਮਾਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਲੈਕਚਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਨੇ! ਸਿਰਫ ਮਿਲਾਦ-ਏ-ਨਬੀ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਜਨਮ-ਅਸ਼ਟਮੀਂ ਵੀ ਮਨਾਈ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ!
ਇਹੀ ਉਹ ਲੋਕ ਸਨ ਜਿਹੜੇ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ ਚੋਣ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ¸ ਮਾਰ ਖਾਂਦੇ ਸਨ, ਚੋਣ ਹਾਰਦੇ ਸਨ...ਪਰ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹਾਰਦੇ।
“ਤੂੰ ਕਿਉਂ ਡਰਦਾ ਏਂ?” ਇਕ ਦਿਨ ਹਾਮਿਦ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਤੂੰ ਤਾਂ ਮਿਜਾਰਿਟੀ ਕਮਿਊਨਿਟੀ (ਵੱਧ ਗਿਣਤੀ) ਦਾ ਏਂ? ਚਾਰ ਕਰੋੜ ਮੁਸਲਮਾਨ ਤੀਹ ਕਰੋੜ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਕੀ ਵਿਗਾੜ ਸਕਦੇ ਨੇ?”
“ਚਾਰ ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸੀ ਸਾਲੇ, ਜਦੋਂ ਇਹਨਾਂ ਮੰਦਰ ਢਾਹ ਕੇ ਮਸੀਤਾਂ ਬਣਾ ਲਈਆਂ ਸਨ।”
“ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਢਾਹੁਣ ਹੀ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤੇ?” ਜੋਗਿੰਦਰ ਨੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ।
“ਦੇਖ ਸ਼ੁਕਲਾ,” ਕੇ.ਪੀ. ਬੋਲਿਆ, “ਗੱਲ ਇਹ ਨਹੀਂ...ਬੀਤੇ ਕੱਲ੍ਹ ਦਾ ਹਿਸਾਬ-ਕਿਤਾਬ ਕਰਨ ਬੈਠ ਗਏ ਤਾਂ ਸਵੇਰ ਹੋ ਜਾਏਗੀ। ਇੱਥੇ ਚਾਰ ਕਰੋੜ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨੇ ਤੇ, ਉਹ ਇੱਥੇ ਹੀ ਰਹਿਣਗੇ।”
“ਕਿਉਂ ਰਹਿਣਗੇ?”
“ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਆਂ।” ਇਕਤਿਦਾਰ ਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਆ ਗਿਆ। ਇਕਤਿਦਾਰ ਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਆਉਂਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਗੋਰਾ ਰੰਗ, ਗੁਲਾਬੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। “ਇਸੇ ਦਾ ਨਾਂ ਹਿੰਦੂ ਸਵਾਨ ਇਜ਼ਮ ਈ। ਕਿਉਂ ਰਹਿਣਗੇ?...ਤੂੰ ਤਾਂ ਇੰਜ ਪੁੱਛ ਰਿਹੈਂ, ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਮੁਲਕ ਤੇਰੇ ਪਿਓ ਦਾ ਹੋਏ!”
“ਉਹ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ।” ਟੋਪੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਮੇਰੇ ਪਿਓ ਦਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਹੋਰ ਤੁਹਾਡੇ ਪਿਓ ਦਾ ਏ? ਆ ਗਏ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੱਥੋਂ ਦੇ ਕੱਢੇ-ਵੱਢੇ, ਤੇ ਘਰ ਵਾਲੇ ਬਣ ਕੇ ਬਹਿ ਗਏ।”
“ਤੇ ਤੇਰੇ ਪਿਓ-ਦਾਦੇ ਤਾਂ ਸਿਰਕੰਡੇ ਦੇ ਝਾੜਾਂ ਵਾਂਗ ਇੱਥੇ ਈ ਉਗੇ ਹੋਣੇ ਨੇ!”
“ਪਲੀਜ਼ ਇਕਤਿਦਾਰ!” ਜੋਗਿੰਦਰ ਨੇ ਕਿਹਾ।
“ਨਹੀਂ ਮੀਆਂ!” ਇਕਤਿਦਾਰ ਨੇ ਉਸਦੀ ਗੱਲ ਟੁੱਕ ਦਿੱਤੀ, “ਇਹਨਾਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਿਮਾਗ਼ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਿਐ...ਹਿਸਟਰੀ ਪੜ੍ਹੋ, ਹਿਸਟਰੀ¸ ਇੱਥੇ ਸਾਰੇ ਬਾਹਰੋਂ ਈ ਆਏ ਨੇ ...।”
ਗੱਲ ਕਾਫੀ ਵਧ ਗਈ। ਟੋਪੀ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਪਰ ਇਕਤਿਦਾਰ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਜਦੋਂ ਟੋਪੀ ਰਿੱਝ-ਉੱਬਲ ਚੁੱਕਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਖਿੜ-ਖਿੜ ਕਰਕੇ ਹੱਸ ਪਿਆ।
“ਚੱਲ ਚਾਹ ਪਿਆ ਤੇ ਕਾਂਗਰਸੀਆਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪਿਓ ਦੇ ਨੀਲੇ ਤੇਲ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸ਼ੀਸ਼ੀਆਂ ਮੰਗਵਾ ਦੇ...ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਦੇ ਰਗ-ਪੱਠੇ ਢਿੱਲੇ ਹੋ ਗਏ ਨੇ।”
“ਬਈ ਇਹ ਤੁਹਾਡੇ ਦਾੜ੍ਹੀ ਵਾਲਾ ਕਿਹੜਾ ਆ ਵੜਿਆ ਏ?” ਹਾਮਿਦ ਨੇ ਜੋਗਿੰਦਰ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਰਿਹਾ ਨਾ ਜੁਨੀਅਰ ਈ?” ਜੋਗਿੰਦਰ ਹੱਸਿਆ, “ਓਇ ਭਰਾ ਇਹ ਉਹੀ ਜ਼ਰਗ਼ਾਮ ਸਾਹਬ ਨੇ। ਬੁਲਬੁਲੀਆ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਸੀ। ਪਰ ਬਾਈਗਾਡ ਕਿਆ ਬੁਲਾਰਾ ਈ! ਸਈਦ ਆਂਡਾ ਕਹਿੰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਬਈ ਸੁਲਤਾਨ ਨਿਆਜ਼ੀ ਤੇ ਮੂਨਿਸ ਸਾਹਬ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਚੰਗਾ ਬੁਲਾਰਾ ਏ।”
“ਓ-ਇ ਜਾਹ ਪਰ੍ਹਾਂ,” ਕੇ.ਪੀ. ਬੋਲਿਆ, “ਕਿੱਥੇ ਸੁਲਤਾਨ ਨਿਆਜ਼ੀ ਤੇ ਮੂਨਿਸ ਭਾਈ ਤੇ ਕਿੱਥੇ ਇਹ ਲੱਲੁ ਲਾਲ!”
“ਐਮ.ਏਂ ਵਿਚ ਟਾਪ ਕੀਤਾ ਸੀ ਇਹਨਾਂ।'' ਜੋਗਿੰਦਰ ਬੋਲਿਆ, “ਤੇ ਡਾਕਟਰ ਤਾਰਾ ਚੰਦ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਡੈਸਰਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਏਨੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਕਿਆ ਕਹਿਣੇ!”
“ਪਰ ਇਹ ਤਾਂ ਬੜੀ ਥਰਡ ਰੇਟ ਹਰਕਤ ਐ ਕਿ ਐਮ.ਏ. ਵਿਚ ਟਾਪ ਕਰਕੇ ਦਾੜ੍ਹੀ ਰੱਖ ਲਈ।” ਇਕਤਿਦਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ।
“ਇਹ ਜਰਗਾਮ ਸਾਹਬ ਹੈਨ ਕਿੱਥੋਂ ਦੇ?” ਟੋਪੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਜਰਗਾਮ ਨਹੀਂ, ਜ਼ਰਗਾਮ !” ਕੇ.ਪੀ. ਬੋਲਿਆ।
“ਚਾਹ!” ਜੋ, ਇਕਤਿਦਾਰ ਤੇ ਹਾਮਿਦ ਨੇ ਸਾਂਝਾ ਨਾਅਰਾ ਮਾਰਿਆ। ਗੱਗੇ ਦੀ ਬਿੰਦੀ ਖਾ ਜਾਣ 'ਤੇ ਜ਼ੁਰਮਾਨਾ ਤੇ ਕੇ.ਪੀ. ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਅਰਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢਦਾ ਹੋਇਆ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਕੈਫ਼ੇ ਡੀ. ਫੂਸ ਵਿਚ ਲੈ ਗਿਆ।
ਨਾਲ ਵਾਲੀ ਮੇਜ਼ ਉੱਤੇ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਮੁੰਡੇ ਕਿਸੇ ਕੁੜੀ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕੋਈ ਸੀਨੀਅਰ ਮੁੱਲਾ, ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੀ ਟੋਲੀ ਨੂੰ ਚਾਹ ਪਿਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਉੱਤੇ ਤਕਰੀਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ¸
“...ਇਸ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਤੋਂ ਖ਼ਤਰਾ ਨਹੀਂ। ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਦਾ ਡਰ ਹੈ। ਡਾਕਟਰ ਜ਼ਾਕਿਰ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਪੁਰਾਣੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਕੱਢੀ ਏ। ਕੋਈ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਨਾ ਘੁਸੜੇ ਹੋਏ ਹੋਣ। ਖ਼ੁਦਾ ਦੇ ਰੰਗ ਕਿ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਦੀਆਂ ਲੜਕੀਆਂ ਨੱਚਦੀਆਂ ਨੇ ਤੇ ਕਲਚਰ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਏਨਟਨੀ ਕੁਲੋਪੈਟਰਾ ਖੇਡਦੀਆਂ ਨੇ।”
“ਇਹ ਤਾਂ ਬੜੀ ਮਾੜੀ ਗੱਲ ਏ ਬਾਈ ਜੀ,” ਕੇ.ਪੀ. ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਮੁਸਲਮਾਨ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਲੈਲਾ-ਮਜਨੂੰ ਤੇ ਸ਼ੀਰੀ-ਫ਼ਰਹਾਦ ਖੇਡਣਾ ਚਾਹੀਦੈ...।”
ਕਈ ਮੇਜ਼ਾਂ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਮੁੰਡੇ ਹੱਸ ਪਏ। ਹੱਸਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਘੱਟ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਨ।
“ਇਸ ਨੀਲੇ ਤੇਲ ਵਾਲੇ ਰੰਗਰੂਟ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਵਿਗਾੜ ਰਹੇ ਓ ਪਾਰਟਨਰ!” ਸੀਨੀਅਰ ਮੁੱਲਾ ਨੇ ਕਿਹਾ।
ਕੇ.ਪੀ. ਜ਼ਰੂਰ ਜਵਾਬ ਦੇਂਦਾ ਪਰ ਉਦੋਂ ਹੀ ਇੱਫ਼ਨ ਇਕ ਹੋਰ ਲੇਕਚਰਰ ਨਾਲ ਅੰਦਰ ਆ ਗਿਆ।
“ਸਾਂਲੇਕ...(ਅਸਲਾਮ ਵਾਲੇਕੁਮ)।” ਕੇ.ਪੀ. ਨੇ ਕਿਹਾ।
“ਸਾਂਲੇਕ!” ਇੱਫ਼ਨ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ। “ਸੁਣਾਓ ਕਿਹੜਾ ਮੁੰਨਿਆਂ ਜਾ ਰਿਹੈ?”
“ਕੇ.ਪੀ. ਮੁੰਨਿਆਂ ਜਾ ਰਿਹੈ ਸਾਹਬ।” 'ਜੋ' ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਆਓ।”
ਦੋਵੇਂ ਲੈਕਚਰਰ ਉੱਥੇ ਹੀ ਬੈਠ ਗਏ।
“ਸੁਣਿਆ ਏਂ, ਤੁਹਾਡਾ ਡਰਾਮਾਂ ਬੜਾ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਰਿਹੈ।” ਇੱਫ਼ਨ ਨੇ ਕੇ.ਪੀ. ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਦਿਨ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣਾ ਪੈ ਗਿਆ, ਦੇਖ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ, ਬੜਾ ਅਫ਼ਸੋਸ ਏ। ਇਹ ਸਾਹਿਬ ਕੌਣ ਨੇ?” ਉਸਨੇ ਟੋਪੀ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ।
“ਬਈ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਦੱਸ ਦੇ।” ਭਾਈ ਖ਼ਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਜ਼ਰਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਐ-ਜੀ...।”
“ਬਲਭਦਰ ਨਾਰਾਇਣ ਸ਼ੁਕਲਾ।”
ਇੱਫ਼ਨ ਤ੍ਰਭਕਿਆ!
“ਕਿੱਥੋਂ ਆਏ ਓ?”
“ਬਨਾਰਸੋਂ।”
“ਓਅ...ਤੁਸੀਂ ਡਾਕਟਰ ਭਿਰਗੂ ਨਾਰਾਇਣ ਸਾਹਬ ਦੇ ਲੜਕੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ?”
“ਹਾਂ-ਜੀ, ਹਾਂ।”
“ਅੱਛਾ! ਤਾਂ ਤੇਰੀ ਦਾਦੀ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਉਰਦੂ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਇੱਥੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤੈ...?”
“ਇਫਨ !” ਟੋਪੀ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਚਮਕਣ ਲੱਗੀਆਂ, “ਈ ਤੂੰ ਦਾੜੀ ਕਬ ਰੱਖ ਲੀਓ?”
“ਇਹ ਮੇਰੇ ਬਚਪਨ ਦਾ ਦੋਸਤ ਏ।” ਇੱਫ਼ਨ ਨੇ ਕੇ.ਪੀ. ਹੁਰਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ, “ਇਸਦਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਸੀ ਤਾਂ ਨੌਕਰਾਣੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਭਰਾ ਹੋਗਾ ਕਿ ਭੈਣ? ਅੱਗੋਂ ਇਹ ਸਾਹਬ ਬੋਲੇ, 'ਸਾਇਕਿਲ ਨਾ ਹੋ ਸਕਤੀ ਕਾ?'”
ਏਨਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਠਹਾਕਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਕੈਫੇ ਡੀ. ਫੂਸ ਦੀ ਛੱਤ ਹਿੱਲ ਗਈ ਤੇ ਇਕ ਮੇਜ਼ ਉੱਤੇ ਬੈਠੀ, ਖੰਡ ਦੇ ਦਾਣੇ ਚੁਗਦੀ ਹੋਈ, ਚਿੜੀ ਘਬਰਾ ਕੇ ਉੱਡ ਗਈ।
“ਸਾਹਬ, ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਏਨੇ ਗ਼ਜ਼ਬ ਦਾ ਆਦਮੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਮਝਦੇ।” ਇਕਤਿਦਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ।
“ਤਦੇ ਤਾਂ ਹਿੰਦੀ ਦੀ ਐਮ.ਏ. ਕਰਨ ਬਨਾਰਸ ਛੱਡ ਕੇ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਆ ਵੜੇ ਨੇ।” ਕੇ.ਪੀ. ਨੇ ਚੋਭ ਲਾਈ।
“ਤੋ ਮੀਆਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਛੁਹਿਆ ਹੋਇਆ ਖਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਏਂ ਤੂੰ?” ਇੱਫ਼ਨ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਤੇ ਤੇਰੀ ਉਹ ਜੱਬਰ-ਬੋਦੀ ਕਿੱਥੇ ਗਈ ਬਈ...?”
“ਤੁਹਾਡੀ ਦਾੜੀ ਦੇ ਕਾਮ ਆ ਗਈ।” ਟੋਪੀ ਨੇ ਜ਼ਰਾ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੁੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ। ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੱਸਿਆ। ਇੱਫ਼ਨ ਸਿਰਫ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ।
“ਖਾ ਪੀ ਚੁੱਕਿਆ ਹੋਏਂ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਚੱਲ।” ਇੱਫ਼ਨ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ।
“ਸਾਹਬ, ਉਹ ਚਾਹ ਆ ਰਹੀ ਏ।” ਕੇ.ਪੀ. ਨੇ ਕਿਹਾ।
“ਇਕਤਿਦਾਰ ਪੀ ਲਏਗਾ।”
“ਸਾਹਬ, ਉਹ ਬਿੱਲ ਵੀ ਆ ਰਿਹੈ।” ਕੇ.ਪੀ. ਬੋਲਿਆ।
“ਉਹ ਨਹੀਂ ਆਏਗਾ।”
ਇੱਫ਼ਨ ਬਿੱਲ ਦੇ ਕੇ, ਟੋਪੀ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ, ਚਲਾ ਗਿਆ।
ਦੋਵੇਂ ਬੜੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਸਨ। ਪਰ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇਸ ਰਹੱਸ ਨੂੰ ਲੁਕੋਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦੋਵੇਂ ਯਾਦਾਂ ਨੂੰ ਖੰਘਾਲ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਕਹਿਣ ਲਈ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਦੋਸਤ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿੱਛੜੇ ਸਨ।
“ਤੇਰੀ ਦਾਦੀ ਤਾਂ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਬੜੀ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੋਏਗੀ !”
“ਉਹ ਮਰ ਗਈ।”
“ਹੈਂ?”
“ਹੈਂ ਕੀ? ਹੋਰ ਕਦੋਂ ਤਾਈਂ ਜਿਊਂਦੀ?”
“ਆਖ਼ਰ ਉਹ ਤੇਰੀ ਦਾਦੀ ਸੀ ਯਾਰ।”
“ਮੇਰੀ ਦਾਦੀ ਤਾਂ ਉਸੇ ਦਿਨ ਮਰ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਪੰਜਮ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ਕੇਲੇ ਖਰੀਦ ਰਹੇ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਦਾਦੀ ਬਦਲ ਲਈ ਸੀ। ਅੱਬੂ ਦਾ ਕੀ ਹਾਲ ਏ?”
“ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇੰਤਕਾਲ (ਮੌਤ) ਹੋ ਗਿਆ।”
“ਬਾਜੀ?” ਟੋਪੀ ਨੇ 'ਹੈਂ' ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿਹਾ, ਬਲਕਿ ਦੂਜਾ ਸਵਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
“ਬਾਜੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚਲੀ ਗਈ ਏ।”
“ਮੁੰਨਾ?” ਟੋਪੀ ਇਸ ਜਵਾਬ ਉੱਤੇ ਵੀ ਹੈਰਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ।
“ਮੁੰਨਾ ਇੱਥੇ ਈ ਏ। ਮੁੰਨੀ ਵੀ ਇੱਥੇ ਏ।”
ਗੱਲਾਂ ਮੁੱਕ ਗਈਆਂ। ਦੋਵੇਂ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਏ। ਦੋਵੇਂ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਏ। ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਕੋਈ ਅਦਿੱਖ ਕੰਧ ਉਸਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਦਿਲਾਂ ਦੀ ਧੜਕਨ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਇੱਧਰੋਂ ਉਧਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਹੁੰਚ ਰਹੀ।
“ਕੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਸਕਦਾ ਸੀ?” ਟੋਪੀ ਨੇ ਉਸ ਕੰਧ ਉਪਰ ਪਹਿਲੀ ਗੈਂਤੀ ਮਾਰੀ।
“ਪਤਾ ਨਹੀਂ।” ਇੱਫ਼ਨ ਨੇ ਕਿਹਾ।
“ਤੇ ਹੁਣ ਮੈਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੱਢ ਸਕਦਾ।”
“ਕਿਉਂ?”
“ਬਾਜੀ ਜੁ ਉੱਥੇ ਚਲੀ ਗਈ ਐ। ਕੀ ਕਰਦੈ ਉਸਦਾ ਘਰਵਾਲਾ?”
“ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਏਅਰ ਫੋਰਸ ਵਿਚ ਫ਼ਲਾਈਟ ਲੈਫ਼ਟੀਨੈਂਟ ਨੇ।”
“ਤੁਸੀਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਗਏ?”
“ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਹ ਯਕੀਨ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਤੋਂ ਡਰ ਗਿਆ ਆਂ।”
“ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਵਿਗਾੜਿਐ? ਕੀ ਜੀਜੇ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਇੱਧਰ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦਿੰਦੇ?”
“ਇਹ ਗੱਲ ਨਹੀਂ।”
“ਫ਼ੇਰ ਕੀ ਗੱਲ ਏ?”
“ਫ਼ੇਰ ਨਹੀਂ ਫੇਰ?” ਇੱਫ਼ਨ ਨੇ ਦੰਦ ਪੀਹ ਕੇ ਕਿਹਾ। ਟੋਪੀ ਖਿੜ-ਖਿੜ ਕਰਕੇ ਹੱਸ ਪਿਆ। ਕਈ ਕੰਧਾਂ ਢੈ ਗਈਆਂ। ਕਈ ਡਰ ਮੁੱਕ ਗਏ। ਕਈ ਕਿਸਮ ਦਾ ਇਕੱਲਾਪਾ ਦੂਰ ਹੋ ਗਿਆ।
“ਸ਼ਬਦ ਸੁਧਾਰ ਯੋਜਨਾ ਅਜੇ ਤਾਈਂ ਚਲਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਐ!” ਟੋਪੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਯਾਰ ਭਾਈ, ਉਹ ਵੀ ਕੀ ਦਿਨ ਸਨ!”
“ਹਾਂ।”
ਦੋਵੇਂ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਏ। ਇੱਫ਼ਨ ਹਿੰਦੂਆਂ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਟੋਪੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਨਫ਼ਤਰ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ...ਪਰ ਦੋਵੇਂ ਉਦਾਸ ਸਨ। ਕੰਧ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਜਦੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਦੋਸਤੀ ਨੇ ਝਾਤੀਆਂ ਮਾਰਨੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਤਾਂ ਦੋਵੇਂ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਏ। ਪਲ ਭਰ ਵਿਚ ਬੀਤੇ ਹੋਏ ਦਿਨ ਚੇਤੇ ਆ ਗਏ¸ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ, ਸਰੀਆਂ ਯਾਦਾਂ, ਸਾਰੇ ਨਾਅਰੇ...ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਪਲਾਂ ਵਿਚ ਮੁਕਾਅ ਲਈ ਤੇ ਇਹ ਦੇਖ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਏ ਕਿ ਘਾਟੇ ਵਿਚ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਸਨ। ਹਿਪੋਕਰੇਸੀ (ਧੋਖੇ-ਫ਼ਰੇਬ) ਦੇ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਦੋ ਪਰਛਾਵਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਕੱਲਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਦੋਵੇਂ ਆਪਸ ਵਿਚ ਲਿਪਟ ਗਏ।
“ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਮੇਰੇ ਪੱਲੇ ਨਹੀਂ ਪਈ।”
“ਹੁਣ ਦੇਖੋ ਮੇਰੀ ਬੀਵੀ ਤੇਰੇ ਪੱਲੇ ਪੈਂਦੀ ਏ ਕਿ ਨਹੀਂ।”
ਇੱਫ਼ਨ ਦਾ ਡਰਾਇੰਗ ਰੂਮ ਬੜਾ ਸਾਦਾ ਜਿਹਾ ਸੀ। ਕੰਧਾਂ ਨੰਗੀਆਂ ਸਨ। ਨਕਲੀ ਆਤਿਸ਼ਦਾਨ ਉੱਤੇ ਸ਼ੰਕਰ ਦਾ ਇਕ ਬਸਟ (ਸਿਰ ਤੋਂ ਛਾਤੀ ਤੀਕ ਦਾ ਬੁੱਤ) ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਬਸਟ ਦੇ ਕੋਲ, ਨਿੱਕਲ ਕੀਤੇ ਫਰੇਮ ਵਿਚ ਮੜ੍ਹੀਆਂ, ਦੋ ਤਸਵੀਰਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ¸ ਇਕ ਇੱਫ਼ਨ ਦੀ ਦਾਦੀ ਦੀ ਸੀ ਤੇ ਇਕ ਇੱਫ਼ਨ ਦੇ ਅੱਬਾ ਦੀ।
“ਸ਼ੰਕਰ ਜੀ ਨੂੰ ਭੋਲਾ ਸਮਝ ਕੇ ਫਸਾਅ ਰਹੇ ਓ?”
“ਗੋਮਤੀ ਗੰਗਾ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀ ਏ ਨਾ।” ਇੱਫ਼ਨ ਮੁਸਕੁਰਾਇਆ, “ਮੈਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨਾਲ ਨਫ਼ਰਤ ਏ, ਪਰ ਸ਼ੰਕਰ ਨੂੰ ਮੈਂ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਆਂ...ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਆਦਮੀ ਦੇ ਮੇਚ ਦੇ ਨੇ। ਸਿਧਰੇ! ਕੋਈ ਪੁੱਛੇ ਕਿ ਸਮੁੰਦਰ ਮੰਥਨ ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਸੀ?...ਫੇਰ ਜ਼ਹਿਰ ਇਕੱਲੇ ਕਿਉਂ ਪੀ ਗਏ? ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪੀਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜ਼ਰਾ-ਜ਼ਰਾ ਚਟਾਅ ਦਿੱਤਾ ਹੁੰਦਾ। ਆਦਮੀ ਤੇ ਦੇਵਤੇ ਵਿਚ ਇਹੀ ਫ਼ਰਕ ਹੈ ਸ਼ਾਇਦ! ਮਗਰ ਜ਼ਹਿਰ ਸ਼ਾਇਦ ਇਕੱਲੇ ਹੀ ਪੀਣਾ ਪੈਂਦਾ ਏ। ਜ਼ਹਿਰ ਇਕੱਲਾ ਸੁਕਰਾਤ ਪੀਂਦਾ ਏ; ਸਲੀਬ ਉੱਤੇ ਇਕੱਲੇ ਈਸ ਚੜ੍ਹਦੇ ਨੇ; ਦੁਨੀਆਂ ਤਿਆਗ ਕੇ ਇਕ ਇਕੱਲਾ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ...ਇਮਤਿਹਾਨ ਦੀ ਘੜੀ, ਭੀੜ ਨਹੀਂ ਖੜ੍ਹਦੀ। ਬਸ, ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਰਬਲਾ ਵਿਚ ਸੱਤਰ-ਬਹੱਤਰ ਆਦਮੀ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਨੇ। ਆਦਮੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੋਂ ਏਨਾ ਇਕੱਲਾ ਕਿਉਂ ਹੈ ਬਲਭਦਰ?”
“ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਸਦੇ ਖਾਣੇ ਦਾ ਵਕਤ ਹੋ ਗਿਆ ਏ ਸਾਹਬ,” ਸਕੀਨਾ ਨੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਕਿਹਾ।
“ਇਹ ਮੇਰੀ ਬੀਵੀ ਸਕੀਨਾ...”
“ਇਹ ਅੰਦਾਜਾ ਤਾਂ ਮੈਨੇ ਭੀ ਲਾ ਲਿਆ ਸੀ...।”
“ਇਸਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਉੱਤੇ ਹੱਸੀਂ ਨਾ।” ਇੱਫ਼ਨ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਇਸਦੇ ਘਰ ਉਰਦੂ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਏ ਪਰ ਇਹ ਦਾਦੀ ਦੀ ਜ਼ਿੱਦ ਕਰਕੇ ਗੰਵਾਰ ਬਣ ਗਿਆ ਏ।”
“ਭਾਬੀ ਜੀ, ਇਹ ਗੱਲ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ।”
“ਹੋਰ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲ ਏ?” ਸਕੀਨਾ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਰਾਰਤ ਦੀਆਂ ਕੰਦੀਲਾਂ ਬਲ ਪਈਆਂ।
“ਇਹ ਮੇਰੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਦੋਸਤ ਬਲਭਦਰ ਨਾਰਾਇਣ ਸ਼ੁਕਲਾ ਨੇ।”
“ਕੋਈ ਆਸਾਨ ਜਿਹਾ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰੱਖ ਸਕਦੇ?” ਸਕੀਨਾ ਨੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ।
“ਇਹ ਇਕ ਬੜਾ ਹੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨੀ ਤੇ ਠੇਠ ਕਿਸਮ ਦਾ ਨਾਂ ਏਂ। ਮੀਆਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਦਾ ਛੁਹਿਆ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੇ...ਜਾਂ ਹੁਣ ਖਾਣ ਲੱਗ ਪਏ ਓ...?” ਇੱਫ਼ਨ ਨੇ ਟੋਪੀ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ।
“ਇਹ ਬੜੀ ਚੰਗੀ ਖ਼ਬਰ ਏ।” ਸਕੀਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬੋਲ ਪਈ, “ਵੈਸੇ ਗੰਵਾਰਾਂ ਦੇ ਖਾਣ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਇਸ ਵੇਲੇ ਹੈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਘਰੇ...।”
ਟੋਪੀ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਬੁਰੀ ਲੱਗੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਸਕੀਨਾ ਦੀ ਜ਼ਿੱਦ ਵਿਚ ਖਾ ਲੈਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ।
ਉਸ ਦਿਨ ਉਸਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਕਿਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੇ ਘਰ ਖਾਣਾ ਖਾਧਾ। ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਆ ਕੇ ਥਾਲੀ ਦੀ ਆਦਤ ਤਾਂ ਛੁੱਟ ਹੀ ਗਈ ਸੀ। ਫੇਰ ਵੀ ਜਿਸ ਡੌਂਗੇ ਵਿਚੋਂ ਇੱਫ਼ਨ ਸਬਜ਼ੀ ਕੱਢ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਸੇ ਡੌਂਗੇ ਵਿਚੋਂ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਈ ਸਬਜ਼ੀ ਕੱਢਣਾ ਅਜ਼ੀਬ ਜਿਹਾ ਲੱਗਿਆ। ਜਿਸ ਚਮਚੇ ਨਾਲ ਸਕੀਨਾ ਦਾਲ ਪਾ ਚੁੱਕੀ ਸੀ, ਉਸ ਚਮਚੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਲਈ ਦਾਲ ਪਾਉਣੀ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗੀ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਉਸਦਾ ਹੱਥ ਕੰਬਿਆ ਤੇ ਮੇਜ਼ ਉੱਤੇ ਕਈ ਜਗ੍ਹਾ ਦਾਲ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀ ਡਿੱਗ ਪਈ। ਪਰ ਉਸਨੇ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਹਾਰੀ। ਦਾਲ ਦਾ ਮਜ਼ਾ ਵੀ ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਹੀ ਸੀ। ਲਸਨ ਦੇ ਤੁੜਕੇ ਵਾਲੀ ਅਰਹਰ ਦੀ ਦਾਲ ਉਸਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਖਾਧੀ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਲਸਨ, ਪਿਆਜ਼ ਨੂੰ ਵਾੜਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਂਦਾ। ਉਸ ਸਵਾਦ ਦਾ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ, ਪਰ ਸਕੀਨਾ ਦੀ ਤੁੜਕੀ ਹੋਈ ਦਾਲ ਦਾ ਮਜ਼ਾ ਵੀ ਆਪਣਾ ਹੀ ਸੀ।
“ਮੁੜ ਕਦੀ ਨਾ ਕਹਿਣਾ ਖਾਣ ਲਈ।” ਟੋਪੀ ਨੇ ਖਾਣਾ ਖਾ ਲੈਣ ਪਿੱਛੋਂ ਕਿਹਾ।
“ਕਿਉਂ?” ਸਕੀਨਾ ਦੀਆਂ ਖੂਬਸੂਰਤ ਭਵਾਂ ਤਣ ਗਈਆਂ।
“ਓ ਭਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਓ।” ਟੋਪੀ ਨੇ ਇੱਫ਼ਨ ਵੱਲ ਭੌਂ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਬੜਾ ਠੇਠ ਹਿੰਦੂ ਆਂ।”
“ਮੈਂ ਵੀ ਬੜੀ ਪੱਕੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਆਂ।” ਸਕੀਨਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਤੁਹਾਡੇ ਜਾਣ ਪਿੱਛੋਂ ਇਹਨਾਂ ਭਾਂਡਿਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ੂਬ ਰਗੜ-ਰਗੜ ਕੇ ਮੰਜਵਾਵਾਂਗੀ।”
“ਮੈਂ ਨਾ ਖਾਂਦਾ ਤਾਂ ਕੀ ਇਹ ਭਾਂਡੇ ਮੰਜਵਾਏ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਣੇ?” ਟੋਪੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਇਹੀ ਤਾਂ ਗੰਦਾਪਨ ਏ ਮੁਸਲਮਾਨਾ ਦਾ।”
ਸਕੀਨਾ ਦੰਦ ਪੀਹ ਕੇ ਰਹਿ ਗਈ।
ਇੰਜ ਸਕੀਨਾ ਤੇ ਟੋਪੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਖਾਣੇ ਦੀ ਮੇਜ਼ ਉੱਤੇ ਹੋਈ।...ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਵਿਚ ਹੀ ਦੋਵੇਂ ਭਿੜ ਗਏ।
--- --- ---
